طب سنتی از کهن‌ترین شاخه‌های علوم پزشکی در ایران و جهان است. این رشته ترکیبی از دانش داروشناسی گیاهی برای درمان بیماری‌ها و اصلاح سبک زندگی بیماران است. رشته طب سنتی پس از تاسیس دارالفنون و آغاز تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته‌های پزشکی در اروپا، به فراموشی سپرده شد. اما طی سال‌های اخیر بار دیگر توجه مردم به گیاه‌درمانی جلب شد و افراد بسیاری خواهان تحصیل در آن شدند.
این رشته از جمله رشته‌های تقریبا جدید و خاصی است که امروزه در برخی از دانشگاه‌های ایران ارائه می‌شود. به همین علت ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به معرفی رشته طب سنتی می‌پردازیم و شرایط تحصیل در آن را بررسی می‌کنیم.
آشنایی با طب سنتی
طب سنتی قدیمی‌ترین دانش درمان بیماری‌ها است که پیش از ابداع پزشکی مدرن به کار می‌رفت. این دانش مطابق با تعریف سازمان جهانی “مجموعه‌ای از مهارت‌ها و علوم مبتنی بر تجربه‌ی زیستی و درمانی در فرهنگ‌های مختلف است که به درمان یا پیشگیری از برخی بیماری‌های جسمی و روانی می‌پردازد.“
طب سنتی همچنان در برخی از کشورها و مناطق (خصوصا در آسیا و آفریقا) وجود دارد و حتی در موارد متعددی جای پزشکی مدرن و درمان‌های شیمیایی را می‌گیرد. از آنجایی که بسیاری از روش‌های طب سنتی همچنان اثبات نشده‌اند و در مواردی ممکن است برای افراد مضر نیز باشند، سازمان بهداشت جهانی آن را تایید نکرده است و قابل اطمینان نمی‌داند.
-
انواع طب سنتی
طب سنتی با توجه به فرهنگ و کشوری که در آن قرار گرفته است، انواع مختلفی دارد. طب سنتی چینی، کُره‌ای، طب ایران باستان، طب ایرانی، آفریقایی و اروپایی از انواع متعدد آن هستند.
اگرچه در اکثر این فرهنگ‌ها درمان‌های یکسانی برای بیماران وجود دارد، در مواردی مانند جزئیات، نوع گیاهان دارویی و حتی تجویز پزشکان با یکدیگر تفاوت دارند. با این حال، مشهورترین و رایج‌ترین انواع طب سنتی مربوط به طب چینی و ایرانی است.
-
روش کار در طب سنتی
مزاج شناسی، رایج‌ترین دستور کار در طب سنتی – اسلامی ایران است. طبیبان و اشخاصی که در این حوزه مهارت داشتند، با توجه به نشانه‌های جسمی افراد متوجه نوع مزاج آن‌ها شده و براساس آن دارو تجویز می‌کردند.
پزشکانی نظیر محمد بن زکریا رازی، بوعلی سینا، برهان الدین کرمانی، علوی شیرازی و… از جمله بزرگترین پزشکان ایران باستان هستند. این افراد غذاها و گیاهان را به چهار گروه سرد و خشک، سرد و تر، گرم و خشک، گرم و تر تقسیم کرده و با توجه به مزاج اشخاص اقدام به تجویز رژیم غذایی و گیاه‌درمانی می‌کردند.
تحصیل در رشته طب سنتی
در گذشته طب سنتی از رایج‌ترین و بزرگترین دانش‌هایی بود که یک فرد می‌توانست در ایران به تحصیل در آن بپردازد. اما با پیشرفت پزشکی مدرن و تولید و استفاده از داروهای شیمیایی، کم‌کم این دانش مورد فراموشی مردم قرار گرفت.
امروزه شرایط و امکانات تقریبا خوبی برای تحصیل در این رشته فراهم شده است. رشته طب سنتی نخستین بار در سال 1386 با افتتاح دانشگاه طب سنتی تهران به دانشجویان ارائه شد. پس از آن، وزارت بهداشت اقدام به فراهم کردن مقدمات راه‌اندازی دانشگاه‌های دیگری برای ارائه‌ی این رشته‌ی تحصیلی کرد. تاکنون هشت دانشگاه کشور رشته طب سنتی را به طور رسمی ارائه کرده‌اند.
-
کدام دانشگاه‌ها در رشته طب سنتی دانشجو می‌پذیرد؟
اگر به رشته‌ی طب سنتی علاقه دارید، حتما می‌خواهید بدانید از چه طریق می‌شود در آن تحصیل کرد و مدرک رسمی دریافت نمود. خوشبختانه امروزه امکان تحصیل رسمی در این رشته فراهم شده و شما می‌توانید به دو صورت در آن تحصیل کنید:
1. تحصیل در دانشگاه‌های دولتی
با توجه به علاقه و نیاز مردم به داروهای گیاهی و پزشکی سنتی، وزارت بهداشت در حدود دو دهه‌ی قبل اقدام به راه‌اندازی مراکزی برای تحصیل در این رشته کرد. اکنون بیش از ده دانشگاه دولتی رشته طب سنتی را ارائه می‌کنند:
- علوم پزشکی شهید بهشتی
- علوم پزشکی ایران
- علوم پزشکی اهواز
- دانشگاه شاهد
- علوم‌پزشکی اصفهان
- دانشکده خدمات درمانی بابل
- خدمات درمانی زنجان
- علوم پزشکی گیلان و…
لازم به ذکر است که این دانشگاه‌ها، رشته طب سنتی را در گرایش‌های کارشناسی ارشد و دکترا ارائه کرده‌اند و شما نمی‌توانید برای تحصیل در کارشناسی یا لیسانس در آن‌ها ثبت‌نام کنید. بنابراین باید ابتدا مدرک لیسانس خود را در رشته‌ی پزشکی عمومی دریافت کنید و بعد برای گرایش‌های ارشد و دکترا به سراغ طب سنتی بروید.
2. تحصیل در مراکز آموزش خصوصی
اگر دانشجوی کارشناسی پزشکی نیستید و دوست دارید در رشته‌ی طب سنتی تحصیل کنید، می‌توانید در مراکز آموزش آزاد و خصوصی ثبت‌نام کنید. دانشکده‌های طب سنتی ایرانی، دوره‌های گیاه‌شناسی دارویی در جهاد دانشگاهی و حتی مراکز آموزش آنلاین طب سنتی از جمله مواردی هستند که ما در دانشگاه کسب و کار به شما پیشنهاد می‌کنیم.
شاخه‌ها و گرایش‌ها
اگر قصد دارید در رشته طب سنتی به تحصیل بپردازید، باید بدانید که فقط خواندن این رشته به شما مجوز طبابت و پزشکی نمی‌دهد. شما می‌توانید برای علاقه شخصی یا کسب علم و دانش در این دانشگاه‌ها و مراکز ثبت‌نام کنید. اما اگر بخواهید از طریق طب سنتی پزشک شوید، مطابق قانون وزارت بهداشت لازم است ابتدا هفت سال دوره پزشکی عمومی را بگذرانید، سپس برای مدرک ارشد و دکترا گرایش طب سنتی را انتخاب کنید.
طب سنتی در این مقاطع چهار گرایش جذاب دارد که عبارتند از:
- رشته طب سنتی ایرانی
- رشته طب سنتی چینی
- رشته داروسازی سنتی
- رشته تاریخ علوم پزشکی
هرکدام از این گرایش‌ها واحدهای مختلفی دارند و در برخی از دروس تخصصی و عمومی با یکدیگر متفاوت هستند. ما در ادامه‌ی این مقاله از دانشگاه کسب و کار به بررسی و معرفی این گرایش‌ها می‌پردازیم.
1. طب سنتی ایرانی
رشته طب سنتی ایرانی گرایشی از علوم پزشکی است که در آن پزشکان عمومی با اصول و روش‌های پیشگیری و درمان بیماری‌ها در طب کهن ایران آشنا می‌شوند. این افراد پس از فارغ‌التحصیلی می‌توانند به عنوان پزشک طب سنتی، در مواردی که به صلاح بیمار باشد، داروهای گیاهی تجویز کنند تا روند درمان را به شیوه‌ای دیگر پیش ببرند.
-
واحدهای درسی در دانشگاه
گرایش‌های ارشد و دکترا در هر کدام از شاخه‌های طب سنتی واحدها و دروس مختلفی دارند. مثلا مقطع دکترای تخصصی رشته طب سنتی ایرانی 50 واحد دارد که شامل 28 واحد تخصصی اجباری – 2 واحد اختصاصی اختیاری و 20 واحد پایان‌نامه است. عنوان برخی از این واحدهای درسی به این ترتیب است:
- سیستم‌های اطلاع رسانی پزشکی
- طب مکمل و فولکلور
- اخلاق، حقوق و فقه پزشکی
- تاریخ تحلیلی پزشکی
- تدابير حفظ الصحه و اصول پیشگیری
- کلیات و امور طبیعیه
- مباحث جامع طب ایرانی – اسلامی
- اصول و مبانی درمان شناسی
- تغذیه اختصاصی و شیوه‌های تهیه غذاهای ویژه
- ماساژ درمانی
- طب روحانی، هیپنوتیزم و درمان‌های روانی
- فوریت‌ها و شیوه‌های نوین تشخیص و درمان بیماری‌ها در پزشکی کلاسیک
2. داروسازی سنتی
داروسازی سنتی شاخه‌ای از علوم داروشناسی است که در آن دانشجویان مبانی طب و داروسازی سنتی و فرآورده‌های درمانی گیاهی را آموزش می‌بینند و آن را منطبق بر اهداف داروسازی نوین قرار می‌دهند.
فارغ‌التحصیلان این رشته با تاکید بر ترویج استفاده از فرآورده‌های طبیعی به مردم خدمت می‌کنند تا ارزش تاریخی و بومی کشور را زنده نگه دارند.
-
برخی از واحدهای درسی
رشته داروسازی سنتی نیز همانند رشته‌ی طب ایرانی 50 واحد متشکل از واحدهای تخصصی اختیاری و اجباری و پایان‌نامه دارد. عناوین برخی از این دروس شامل موارد زیر است:
- اصول رده‌بندی گیاهان دارویی
- روش‌شناسی تحقیق در داروسازی سنتی
- مفردات طب سنتی و کاربرد منطقی آن‌ها
- اصول و مبانی درمان بیماری‌های شایع در طب سنتی
- تاریخ تحلیلی داروسازی
- طب مکمل
- داروشناسی بومی
- روش‌های نوین ساخت فرآورده‌های طبیعی
- سیستم بیولوژی در داروسازی و طب سنتی
- حکمت، فلسفه و طبیعیات
3. رشته تاریخ علوم پزشکی
رشته تاریخ پزشکی تا پیش از این، سال‌ها در کشورهایی مانند فرانسه، انگلستان و آمریکا ارائه می‌شد. اما در ایران فقط چند سال است که این رشته به گرایش‌های رشته طب سنتی وارد شده و به دانشجویان علاقه‌مند ارائه می‌شود.
دانشجویان این رشته ضمن آشنایی کامل با تاریخچه پیدایش و پرورش رشته‌ی علوم پزشکی و عوامل موثر بر روند افول و نزول آن، به ایجاد پیوند میان طب کهن و مدرن می‌پردازند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا عرصه جدیدی برای بهره‌گیری از افکار و عقاید پزشکان کهن در جریان درمانی مدرن ایجاد کنند و از طریق آن علم پزشکی را گسترش دهند.
-
دروس تاریخ علوم پزشکی
دانشجویان رشته‌ی تاریخ علوم پزشکی نمی‌توانند از طریق این رشته به طبابت و پزشکی بپردازند. بیشتر دروس آن‌ها جنبه‌ی تحقیقاتی و پژوهشی دارد و موجب گسترش جنبه‌های مختلف پزشکی می‌شود. برخی از درس‌های ارائه شده در این رشته عبارت است از:
- تاریخ عمومی علم
- مطالعه و بررسی نسخ خطی پزشکی و داروشناسی
- مبانی نظری طب سنتی ایران
- تاریخ علوم پزشکی در دوران باستان
- فلسفه علم
- اسباب، علل، دلایل و علامات بیماری‌ها
- تاریخ داروشناسی در دوره اسلامی
4. رشته طب سنتی چینی
متاسفانه اطلاعات چندانی درباره رشته طب سنتی چینی و واحدهای درسی آن در ایران وجود ندارد؛ اگرچه این رشته در زمره‌ی گرایش‌های ارائه شده در دانشگاه‌های ایران است. این رشته بازار کار چندانی در ایران ندارد و بیشتر می‌تواند برای مهاجرت تحصیلی به برخی از کشورهای آسیایی مانند چین، ژاپن و کره جنوبی مناسب باشد.
حوزه‌های شغلی در رشته طب سنتی
رشته طب سنتی در مقایسه با سایر رشته‌های تحصیلی بازار کار متوسطی دارد. چرا که امروزه مورد توجه بیشتری قرار گرفته و به شیوه‌های متعددی می‌توان از آن کسب درآمد کرد. افرادی که به این رشته علاقه‌مند هستند و در آن تحصیل می‌کنند، با توجه به گرایش خود می‌توانند در یکی از این حوزه‌ها مشغول به کار شوند:
متخصص طب سنتی پزشک عمومی‌ای است که تخصص دکترای خود را در گرایش طب سنتی ایرانی گذرانده است. این فرد مجوز و صلاحیت طبابت را دارد و می‌تواند داروهای گیاهی تجویز کند یا بنابر صلاحدید خود روند درمان بیمار را تغییر دهد.
فعالیت به عنوان متخصص طب سنتی از جمله مشهورترین حوزه‌های کسب درآمد در رشته طب سنتی است. چنان‌چه امروزه پزشکان بسیاری در این حوزه فعالیت می‌کنند و شما می‌توانید با مراجعه به آن‌ها از درمان‌های گیاهی و سنتی برای درمان خود بهره‌مند شوید.
-
کسب و کار تولید و فروش گیاهان دارویی
یکی دیگر از راهکارهای کسب درآمد در رشته طب سنتی، راه‌اندازی کسب و کار گیاهان دارویی است. افرادی که به این حوزه علاقه دارند و نمی‌توانند آن را تا مقطع دکترا ادامه دهند، می‌توانند در دوره‌های آزاد و خصوصی جهاد دانشگاهی یا موسسات آنلاین شرکت کنند.
آن‌ها پس از اینکه اطلاعات و دانش مورد نیاز را برای تولید عرقیات و گیاهان دارویی کسب کردند، می‌توانند اقدام به راه‌اندازی این کسب و کار پردرآمد کنند. کار در عطاری و تولید و فروش گیاهان دارویی به عطاری‌ها از جمله حوزه‌های پردرآمد در این کسبوکار است.
-
مشاور اصلاح سبک و رژیم غذایی
شما به عنوان یک دانشجوی فارغ‌التحصیل از رشته‌ی طب سنتی می‌توانید به عنوان مشاور اصلاح رژیم غذایی از طریق اصلاح مزاج نیز فعالیت کنید. شاغلان این رشته به طبابت نمی‌پردازند، بلکه از طریق علائم و نشانه‌های جسمانی، مزاج افراد را شناسایی می‌کنند و براساس آن‌ها رژیم گیاهی یا غذایی تجویز می‌کنند.
این شغل درآمد نسبتا خوبی دارد و فرد در صورت کسب شهرت می‌تواند به موفقیت خوبی در آن دست یابد.
-
داروسازی گیاهی
داروسازی گیاهی حوزه‌ی شغلی دیگری است که برای دانشجویان داروسازی سنتی اختصاص دارد. فردی که تخصص ندارد، هرگز نمی‌تواند وارد این حوزه شود؛ زیرا داروها مستقیما بر سلامت جسم و روان افراد اثر می‌گذارند و بی‌اطلاعی از عوارض آن‌ها می‌تواند تاثیرات مخربی در بیماران داشته باشد.
با توجه به اینکه امروزه برخی از داروهای گیاهی برای بیماری‌های مربوط به گوارش، کبد چرب، آکنه‌های پوستی و… تاثیر بیشتری از داروهای شیمیایی دارد، این شغل نیز درآمد و آینده شغلی خوبی دارد.
رشته طب سنتی برای چه افرادی مناسب است؟
مهم‌ترین شرط برای موفقیت در رشته طب سنتی علاقه است. شما اگر به این رشته علاقه‌مند نباشید، نمی‌توانید دروس و مهارت‌های مربوط به آن را یاد بگیرید و از آن برای کسب درآمد استفاده کنید.
بنابراین هرگز به این رشته به عنوان منبع درآمد نگاه نکنید و فقط اگر به آن علاقه‌مند هستید به سراغش بروید. با این‌حال رشته طب سنتی برای شما مناسب‌تر است اگر:
- به علوم پزشکی کهن علاقه دارید
- دوست دارید از روند درمانی پزشکان سنتی و کهن مانند زکریای رازی و بوعلی سینا آگاهی یابید
- به خواندن تاثیرات درمانی گیاهان علاقه‌مند هستید
- رشته‌ی داروسازی را دوست دارید
- دوست دارید بیماران را با استفاده از داروهای گیاهی و مدرن درمان کنید
- و به اصلاح سبک و رژیم غذایی منطبق بر مزاج‌شناسی علاقه دارید
سخن پایانی
رشته طب سنتی یکی از رشته‌های جالبی است که جزو زیرشاخه‌های علوم پزشکی محسوب می‌شود. این رشته تلفیقی از پزشکی کهن و سنتی برای درمان بیماران، با تکیه بر روند نوین درمانی است. علاقه‌مندان به رشته‌ی طب سنتی باید دوره هفت ساله تحصیل در پزشکی عمومی را بگذرانند سپس در گرایش ارشد و دکترای خود به سراغ تحصیل در طب سنتی بروند.
امروزه درمان‌های گیاهی مورد توجه بیشتری قرار گرفته است؛ اگرچه تداخل داروهای گیاهی با داروهای شیمیایی و عوارض اثبات نشده‌ی آن‌ها همچنان غیر قابل اطمینان است و جای تحقیق و پژوهش دارد. ما در این مقاله از دانشگاه کسب و کار به معرفی رشته طب سنتی پرداختیم و گرایش‌ها و واحدهای درسی آن را بررسی کردیم. حالا شما بگویید: تا چه اندازه به درمان‌های سنتی اعتقاد دارید؟ فکر می‌کنید چه راهکارهای دیگری برای کسب درآمد در این رشته وجود دارد؟